Welke thema’s mogen er niet ontbreken in uw scenario-set?

Maatschappelijk-bestuurlijke thema’s

Politiek en marktordening

a. Minder marktwerking. Reeds door veel direct betrokkenen (onder andere door de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Hugo de Jonge [bron 1]) benoemd als oplossing voor een aantal problemen in de sector. Maar is het ook reëel en relevant? Het probleem van ‘de markt’ zit met name daar waar er helemaal geen keuze is – of adequate informatie voor het maken van een keuze ontbreekt. Daarbij werkt een markt niet wanneer er een ‘scheve’ machtsverhouding bestaat tussen de marktpartijen. Een algemene roep om minder marktwerking schiet wat ons betreft dan ook zijn doel voorbij. Dit onderwerp vraagt daarom in onze ogen om meer nuance en om onderscheid op basis van type zorg.
Meer markt in de electieve zorg. Hierbij kan transparante data over kwaliteit, toegankelijkheid, service en kosten het gewenste keuzegedrag bij de zorgbehoevende burger initiëren. Hierbij zou nog eens heel kritisch kunnen worden gekeken naar zeer vraag en aanbod regulerende maatregelen. Waaronder de volumeafspraken uit het hoofdlijnenakkoord en de numerus fixus op de medische opleidingen.
Minder markt in de acute, chronische en complexere zorgverlening. Bij deze typen zorg ontbreekt het aan veelal aan handelingsperspectief voor de zorgbehoevenden. Het vraagt om andere prikkels waarbij toegankelijkheid, samenwerking en kwaliteit prioriteit hebben. Uiteraard moet ook doelmatigheid hierbij niet over het hoofd worden gezien, maar dit kan op een andere wijze worden afgedwongen.

Het onderscheid zou er grofweg als volgt uit kunnen zien:

Een dergelijke herverdeling heeft een substantiële impact op het gehele systeem van de gezondheidszorg en al haar stakeholders. Eerste stappen hiertoe, zonder door overheid opgelegd beleid, zijn niet gemakkelijk. Maar er bestaan goede voorbeelden. Zo kondigde het LUMC en Alrijne afgelopen week aan [bron 2] dat zij, samen met een regionaal sterk verankerde zorgverzekeraar, afspraken hebben gemaakt over de verdeling van zorg (in dit geval de basis zorg) zodat beide organisaties zich nog beter kunnen focussen op waar zij in essentie voor bestaan en goed in zijn.

b. Bovenstaande casus sluit goed aan bij een andere populaire politiek-maatschappelijk wens, meer regionale samenwerking. In Blog #4 beschreven wij al het belang van goede regionale samenwerking en het uitwisselen van data. Goede samenwerking in de regio is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Er zal een goede, domein overstijgende, infrastructuur aangelegd moeten worden. Waarbij naast data uitwisseling met name de financieringsstructuren beter op elkaar aan moeten sluiten. Het recente RIVM-rapport [bron 3]Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. ‘Netwerken integrale ouderenzorg: wat is de stand van zaken in Nederland?’ Mei 2020 over de status van regionale netwerken in de ouderenzorg concludeert gelijke problemen bij het adequaat vormen van netwerken in de ouderenzorg. Aanvullend concluderen zij dat er problemen zijn bij de verbinding tussen het medische- en het sociale domein. Met welke regionale partners heeft u al een vorm van samenwerking?

Een oplossingsrichting is een andere structuur in de marktordening. Waarbij er meer regionale structuur en balans wordt gecreëerd. In een gezond ecosysteem houden verschillende organismen, populaties en/of leefgemeenschappen elkaar in evenwicht binnen een geografisch of anderszins afgebakende eenheid. In de huidige gezondheidszorg is deze balans verstoord doordat het nog onvoldoende is aangepast op thema’s zoals beschreven in onze blogs.

Bij een aanpassing van de marktordening zal er nog steeds plaats zijn voor de traditionele partijen. Maar niet voor iedereen. En in veel gevallen wijzigt de rol en functie in meer of mindere mate om betere balans te creëren in het ecosysteem. Daarnaast zien we dat, met name door de medisch-technologische ontwikkelingen, ook andere partijen hun intreden doen. ‘Big Tech’ bedrijven als Google, Facebook, Microsoft en Amazon begeven zich al langer op dit terrein. Maar ook grote retailers investeren al in de gezondheidszorg. Nu is de gezondheidszorg, zeker in Nederland, bij uitstek een sociaal domein waarin het maatschappelijk belang altijd prevaleert. De introductie van grote commerciële organisaties zal dan ook maatschappelijke en medisch-ethische vraagstukken opleveren. Maar de vraag is of we het daarmee moeten tegenhouden, of slimme samenwerkingen moeten aangaan in een gezond ecosysteem? 

c.Alle medisch specialisten in loondienst. Ook bij de vorige verkiezingen (2017) stond deze ambitie in veel partijprogramma’s. Nu is een zoektocht naar een optimaal passend verdienmodel van alle tijden, ook in de zorg, en het is goed dat hiernaar wordt gekeken. De vraag is echter of deze breed gedragen politieke wens nu een effectief middel is tegen de veel genoemde ‘perverse productieprikkel’? Wellicht in theorie. Maar biedt het in de praktijk ook echt een oplossing voor de fundamentele problemen? Wordt hiermee de toegang en betaalbaarheid van kwalitatieve ‘zinnige zorg’ geborgd’? c. Alle medisch specialisten in loondienst. Ook bij de vorige verkiezingen (2017) stond deze ambitie in veel partijprogramma’s. Nu is een zoektocht naar een optimaal passend verdienmodel van alle tijden, ook in de zorg, en het is goed dat hiernaar wordt gekeken. De vraag is echter of deze breed gedragen politieke wens nu een effectief middel is tegen de veel genoemde ‘perverse productieprikkel’? Wellicht in theorie. Maar biedt het in de praktijk ook echt een oplossing voor de fundamentele problemen? Wordt hiermee de toegang en betaalbaarheid van kwalitatieve ‘zinnige zorg’ geborgd’?
En kan deze vorm van ‘markt falen’ (in welke mate deze dan ook aanwezig is) niet fundamenteler worden opgelost in de marktordening zoals beschreven onder a.? 

d.Een ander thema, maar zeker zo relevant voor uw organisatie, is de toenemende schaarste aan zorgprofessionals. Naast het feit dat de, mede hierdoor, stijgende personeelskosten (incl. PNIL) een reëel financieel risico voor uw organisatie is, zult u moeten zorgen dat de werkdruk voor zorgprofessionals niet te hoog wordt en het werkplezier omhoog gaat. Het vraagt om creatieve oplossingen op vragen als: Hoe worden uw medewerkers straks ondersteund door data en nieuwe technologie? Werken ze straks nog voor één zorginstelling of in een regionaal samenwerkingsverband? En werken ze nog vanuit de zorginstelling of vanuit huis? Heeft u al een creatieve en effectieve HRM-strategie?

De maatschappelijke ontwikkelingen, behoeften en verwachtingen zouden richtinggevend moeten zijn (hierover in blog 7 meer) voor de politieke antwoorden op de marktordeningsvraagstukken zoals hierboven beschreven. Welke thema’s dient u alvast op te nemen in uw scenario-sets?

De maatschappij verandert.

a.Demografische ontwikkelingen.
Er is een toename aan chronische zieken, de bevolking vergrijst, we worden met zijn allen steeds ouder en blijven langer thuis wonen. Deze veranderingen hebben een forse impact op de vraag naar zorg en leggen een belasting op de betaalbaarheid van het systeem.

b.Focus op ‘gezondheid’ in plaats van ‘zorg’. 
Er is een toenemend maatschappelijk bewustzijn en verandering in normen en waarden ten aanzien van leefstijl (alcohol, roken, voeding en beweging). Preventie en vroegdiagnostiek gaan een prominentere rol krijgen in het zorgverleningsproces. De overheid zal hier meer middelen voor beschikbaar stellen. Wellicht ten koste van de traditionele zorgverlening? Welke rol heeft de zorgverlener over 5 jaar? En hoe past u uw organisatie hierop aan?

c.De maatschappij stelt andere eisen aan kwaliteit, toegang en service van zorgverlening. De huidige generatie groeit ‘on demand’ op. Men is gewend digitaal goederen te bestellen en deze nog op dezelfde dag geleverd te krijgen. Overal ter wereld is 24 uur per dag realtime beschikking over relevante informatie en voorzieningen. Waarom niet over de status van hun gezondheid en diensten die daaraan bijdragen? Een aantal interessante denkoefeningen ten aanzien van dit onderwerp doet Lucien Engelen in zijn boek ‘Augmented Health(care)’ [bron 4]Lucien Engelen. ‘Augmented Health(care)™, the end of the beginning’. Mei 2020. Hij beschrijft ook de term ‘retailisation of healthcare’ – vrij vertaald: dat de gezondheidszorg zich vermengt met de detailhandel – en gebruikt hiervoor aansprekende voorbeelden uit de Verenigde Staten. Gemak, betaalbaarheid en keuze zijn hierbij de kernwoorden.
Consumeert Nederland over een aantal jaren ook gezondheidszorg tijdens een bezoek aan de supermarkt?
Zou het dé verbindingsschakel kunnen zijn in regionale samenwerking en afstemming van zorg?

Medisch-technologische thema’s

De combinatie van nieuwe en steeds betere mobiele technologie, de toenemende beschikbaarheid van data uit wearables en domotica, artificiële Intelligentie, robotica en de voortschrijdende medische wetenschap gaan grote invloed hebben op de gezondheidszorg, de rol van de zorgprofessional en de positie van zorginstellingen in het ecosysteem.

1. Een item dat daarom ook veelvuldig genoemd wordt in de media en in de verkiezingsprogramma’s is het stimuleren/afdwingen van e-health en monitoren op afstand.
2. Daarbij zal er een verschuiving plaats gaan vinden van zorgverlening op basis van gestandaardiseerde protocollen naar gepersonaliseerde (n=1) en data-gedreven diagnostiek en behandeling.

Wij zien voor deze thema’s, om vele redenen (kwaliteit, gemak, betaalbaarheid én duurzaamheid) enorm veel potentie. Het biedt de mogelijkheid om de zorgverlening écht rondom de patiënt vorm te geven. Maar wij vragen tegelijkertijd om nuance ten aanzien van korte termijn haalbaarheid en kosten. De mogelijkheden lijken grenzeloos, maar de doelgroep (denk aan ouderen) én de technologie moet er wel klaar voor zijn. Gegevensverzameling, datamanagement, data-analyse en de vertaling naar individuele behandeling hebben nog een ontwikkeling te gaan.

Bovenstaande thema’s zijn slechts een aantal ontwikkelingen die de komende jaren op u afkomen. Maar wel hele fundamentele ontwikkelingen. Ze mogen dan ook niet ontbreken bij strategische heroverwegingen. Heeft u ze al opgenomen in uw scenario-set?

Vervolg ‘Back to the Future’
Na de ‘waarom en wat-vragen’, komt de komende twee wekende de ‘hoe-vraag’ aan de orde. Volgende week over het bestuurlijk perspectief op deze ontwikkelingen. Hoe behoudt u vertrouwen en bestuurlijke legitimiteit om de gewenste veranderingen vorm te geven? En hoe zorgt u ervoor dat uw organisatie relevant blijft in het nieuwe normaal? Tenslotte, in blog #8 komt de transitie aan bod. Hoe komt u effectief van het nu (A) naar uw gewenste stip op de horizon (B).

Nu al verder lezen? Of wilt u in contact komen met AethiQs? Mail naar

Disclaimer
Hoewel deze blog met grote zorgvuldigheid is samengesteld, aanvaarden AethiQs B.V. en alle andere entiteiten, samenwerkingsverbanden, personen en praktijken die handelen onder de naam ‘AethiQs’, geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de informatie uit deze uitgave zonder hun medewerking. De aangeboden informatie is bedoeld ter algemene informatie en kan niet worden beschouwd als advies.